‘Amerikaanse overheid wil WhatsApp-gesprekken kunnen afluisteren’

De FBI-zaak van Apple kan grote gevolgen hebben voor de manier waarop we in de toekomst met elkaar communiceren. Achter de schermen zou het Amerikaanse Ministerie van Justitie echter druk bezig zijn met het voorbereiden van een zaak die veel meer mensen raakt, namelijk gebruikers van WhatsApp. Als steeds meer mensen kiezen voor versleuteling, zijn die berichten niet meer zo makkelijk te onderscheppen. WhatsApp maakt daarom haast met het invoeren van encryptie.

Niemand belt meer
In de vorige eeuw was telefoneren nog heel gewoon. Autoriteiten hadden de mogelijkheid om telefoongesprekken af te tappen en waren zodoende goed op de hoogte als criminelen snode plannen aan het smeden waren. De meest praktische manier om geheime boodschappen met anderen uit te wisselen was het plaatsen van een cryptische advertentie in de Telegraaf. Maar dat was relatief duur, dus kon je beter de telefoon pakken als je niet in staat was om face-to-face met je criminele vrienden af te spreken. Toch is de wetgeving nog grotendeels gebaseerd op een wereld waarin je telefoongesprekken kon afluisteren en met een huiszoekingsbevel door papieren bewijsmateriaal kon snuffelen. Als communicatie voornamelijk digitaal plaatsvindt en de berichten sterk zijn versleuteld, heeft afluisteren en het doorzoeken van woningen geen zin meer.

Vandaar dat het Ministerie van Justitie plannen heeft om berichtendiensten zoals WhatsApp aan te pakken, zo schrijft de New York Times.

Er is nog geen beslissing genomen over de te volgen stappen, maar een rechtszaak tegen WhatsApp zou tot een behoorlijke discussie over encryptie, beveiliging en privacy kunnen leiden. Sinds vorig jaar is WhatsApp bezig om encryptie toe te voegen aan de apps. Daardoor kan de overheid niet meelezen, ook niet als een rechter de opdracht geeft om te mogen aftappen. Daarmee bevindt WhatsApp zich in een situatie die enigszins vergelijkbaar is met Apple: als ze de encryptie sterk genoeg maken, kan een rechter ze niet dwingen om de inhoud van berichten vrij te geven.

WhatsApp en encryptie

WhatsApp is misschien niet de meest voor de hand liggende partij om zich druk te maken over encryptie. De app was jarenlang slecht beveiligd en moederbedrijf Facebook staat er niet om beken dat ze hoeders van privacy zijn. Maar WhatsApp-oprichter Jan Koum is er op een heel persoonlijke manier bij betrokken: hij groeide op in de Oekraïne en maakte van nabij mee dat je elk moment kon worden afgeluisterd door de sovjets of door de buren kon worden verraden.

Er schijnt bij WhatsApp ook al een concrete zaak te zijn, waarbij een federale rechter toestemming heeft gegeven om gesprekken af te tappen, maar waarbij de onderzoekers vastliepen omdat de verdachte z’n WhatsApp-berichten versleutelt. Bij andere berichten die nog sterker op encryptie zijn gericht, zoals Signal, lopen onderzoekers tegen hetzelfde probleem aan. Er mag nog niet in het openbaar over de zaak worden gecommuniceerd. De informatie die NYT vergaarde is dan ook op basis van anonimiteit besproken met de krant. Het ging overigens niet over een terrorismezaak, zoals bij Apple het geval is.

Ingrijpender dan de FBI-zaak van Apple

De WhatsApp-zaak kan nog wel eens ingrijpender zijn dan die van Apple, omdat het niet gaat om specifieke telefoons van terroristen, maar om de privacy van ons allemaal. Of het tot een rechtszaak komt is nog een kwestie van afwachten. Volgens beveiligingsexperts is een rechtszaak onvermijdelijk omdat de wetgeving nog geen antwoorden biedt; de wetten zijn nog gebaseerd op telefoneren via een vaste lijn. Volgens Peter Eckersley van de Electronic Frontier Foundation zitten de FBI en het Ministerie van Justitie nu op de meest geschikte zaak te wachten. Het moet een zaak zijn waarbij een verzoek tot aftappen redelijk lijkt.

Ironisch genoeg heeft de overheid meegeholpen om de technologie achter de WhatsApp-encryptie te ontwikkelen. Om de mensenrechten in landen met onderdrukkende regimes te verbeteren, betaalde de Amerikaanse overheid via het Open Technology Fund $2,2 miljoen aan Open Whiper Systems. Deze projectgroep heeft de beveiligingstechnologie ontwikkeld die nu in WhatsApp wordt gebruikt.

Ook bracht het Witte Huis in 2013 nog een rapport uit, waarin ze het gebruik van sterke encryptie aanmoedigden, zodat Amerikaanse bedrijven en consumenten beschermd zouden zijn tegen hackers, identiteitsdiefstal en cyberaanvallen uit het buitenland. In het rapport staat dat de overheid in geen enkel geval de algemeen beschikbare commerciële encryptie moet ondermijnen, verzwakken of omzeilen.