Vier jaar digitale kinderboeken: vier grote veranderingen

Vier jaar geleden kwam de iPad op de markt. Al snel verschenen de eerste digitale kinderboeken op de iPad: van prentenboeken tot avonturenboeken en voorleesboeken: uitgevers zagen er wel brood in, al vonden ouders het aanvankelijk nog wat eng. In de afgelopen vier jaar is er veel veranderd, legt schrijfster Rian Visser in deze gastblog uit.

Rian Visser is grafisch vormgever en kinderboekenschrijver. In 2010 kwam haar eerste prentenboek app uit en sindsdien geeft ze regelmatig lezingen over nieuwe media. Samen met Bert Vegelien runt ze uitgeverij en productiebedrijf Books2download.

De Media Ukkie Dagen zijn net voorbij. Tevreden terugkijkend op een serie lezingen dacht ik na over wat er de afgelopen vier jaren, vanaf het moment dat de iPad in Nederland kwam veranderd is. Vier dingen vallen mij op.

1. Minder weerstand

Ik begin mijn lezing soms met een YouTube-filmpje uit 2011 van een dreumes, die in een glossy magazine bladert. Ze probeert te swipen, pinchen en drukken, maar het magazine reageert niet. Verbaasd kijkt ze naar haar vinger en drukt deze in haar been. Haar vingertje werkt wel! Als ze eindelijk met de iPad mag, kraait ze van opluchting. Drie jaar geleden hoorde ik dan een golf van protest. Vreselijk dat kinderen zo verpest worden! Straks willen ze niets anders meer! Nu wordt er vooral gelachen en herkenbaar geknikt.

Natuurlijk zijn er felle tegenstanders, zoals de Duitse psychiater Manfred Spitzer met zijn boek Digitale Dementie. Daarin overdrijft hij vreselijk, ervan uitgaand dat kinderen de hele dag met schermen in de weer zijn en hij baseert zich voornamelijk op oud onderzoek naar computergames. Daarnaast zijn er felle voorstanders, zoals Maurice de Hond, oprichter van de Steve Job-scholen.

Ik vertel altijd dat ik, ondanks dat ik lezingen geef over nieuwe media, ook erg van papieren boeken hou en dat ik vind dat kinderen moeten kleien, buiten spelen en met een pen leren schrijven. Ik zie voor- en nadelen van nieuwe media. De interactie biedt nieuwe mogelijkheden, maar kan ook verslavend werken. Educatieve games, filmpjes, digitale boeken en creatieve apps, kunnen net als televisie kijken nuttig zijn. Het gaat erom hoe je het gebruikt.

Zelfs wanneer je niet van plan bent om met tablets en nieuwe media te werken, is het handig om als leerkracht, bibliothecaris, leescoördinator of leidster in de kinderopvang te weten wat er is en hoe het werkt, zodat je vragen van ouders kunt beantwoorden en weet waar kinderen thuis mee spelen. Dit jaar merkte ik voor het eerst dat de weerstand plaatsgemaakt heeft voor nieuwsgierigheid en interesse.

2. Meer apparaten

Rijk, arm, belezen of laaggeletterd: heel veel mensen hebben een smartphone en/of tablet. Ook op de achterstandsschool waar ik lesgeef, heeft de meerderheid thuis een tablet. De onbekendheid met digitale kinderboeken is echter nog steeds groot. Altijd wanneer ik kinderen met een tablet zie spelen, zijn ze aan het gamen of ze kijken een filmpje. Helaas weten nog maar weinig ouders dat je op een tablet ook interactieve boeken kunt lezen, educatieve games kunt spelen of creatieve apps kunt gebruiken. Daarnaast zijn er ook op internet goede, gratis geanimeerde prentenboeken te vinden voor op de computer. Op dit gebied is het dus nog heel veel voorlichting te geven!

3. Minder bereidheid tot kopen

Toen ik in 2010 mijn eerste app maakte, ontdekte ik dat laten animeren, voorlezen en programmeren eigenlijk nog duurder is dan laten drukken. De prijs die in Amerika voor een prentenboek-app betaald werd, was in 2010 ongeveer de helft van een papieren boek, zo’n 5 à 6 euro. En in Amerika kon je er een heleboel verkopen. Wij hebben maar een klein taalgebied.

De prijs zakte echter snel, zowel in Amerika als bij ons. De consument vond € 5,40 veel te duur voor een digitaal kinderboek. Om hoog in de hitlijsten te komen, moet je goedkoper zijn dan de anderen. Toen één uitgever zakte naar € 3,99 ging iedereen mee. En zo begon een prijzenslag, die er al gauw voor zorgde dat de consument de laagste prijs van € 0,89 al teveel vindt. Als ik tijdens een lezing een app laat zien, is vaak de eerste vraag: ‘Is hij gratis?’ ‘Nee,’ antwoord ik dan. ‘Maar hij is wel heel goed en ongeveer zo duur als een kop koffie.’

Hoe komt dat mensen vinden dat een app gratis moet zijn? Begrijpen ze dan niet dat een schrijver, illustrator en uitgever ergens van moet leven? De inhoud is bij digitaal niet anders dan bij papieren boeken. Komt het omdat je een digitaal product niet kunt vastpakken? Misschien. Maar mensen zijn voor e-boeken soms wel bereid om fors te betalen, als ze deze tenminste écht willen lezen. Als ze alleen wat vulling zoeken voor hun e-reader, wordt er vaak gratis of illegaal gedownload.

Een prentenboek app zit dichter tegen een spelletje aan. En spelletjes zijn gratis, is misschien de gedachte. Zou je dan voor een prentenboek-app die meer op een e-boek lijkt wel een paar euro overhebben? Ik denk het niet. Het woord app roept blijkbaar verwachtingen op. Ik kreeg eens een boze email over een app, waarin mijn boek op twee manieren te lezen was: als e-boek met voorleesstem en als animatiefilm. ‘Het is alleen maar een filmpje! Betaal ik daar nu € 2,69 voor?’
Ik schreef terug: Voor het papieren boek betaalt u € 10,- en dat is alleen maar tekst en tekeningen!’

4. Minder aanbod

Er verschijnen nu minder prentenboek apps dan in 2011 en 2012. De meeste grote kinderboekenuitgevers zijn gestopt met het maken van geanimeerde prentenboek apps of ze zijn blij dat ze er nooit aan begonnen zijn. CPNB maakt jaarlijks een eenvoudige app als promotie voor het prentenboek van de Kinderboekenweek en sommige uitgevers doen dit bij het Prentenboek van het jaar. Enkele kleine uitgevers, die hun apps ook internationaal uitbrengen en heel veel tijd en energie in de promotie stoppen, slagen erin door te gaan met ontwikkelen. De meeste andere nieuwe apps zijn gekoppeld aan kinderfilms, televisieseries of bekende kinderboekfiguren.

Elke lezing krijg ik de vraag: ‘Waarom is er zo weinig voor Android?’ Mijn antwoord is dan: ‘Omdat de bereidheid om te kopen voor Android nog vele malen lager is dan voor iPad. Als er meer gekocht werd, verscheen er wel meer.’

Ik kan de markt niet veranderen, maar hou er wel rekening mee. Financieel is het niet haalbaar om de productiekosten van een prentenboek app er middels verkoop uit te halen. Daarom zoek ik naar andere manieren: een sponsor, subsidie of de app als promotie van een papieren boek. Andere producenten stoppen advertenties in een app. Of ze bieden aankopen aan binnen een gratis app. Veel spelletjes werken zo: zodra je het spel leuk vindt, moet je betalen om verder te kunnen. Een prachtige, gratis app moet op de een of andere manier betaald worden.

Gelukkig zit er nog wel groei in e-boeken. Er verschijnen bijvoorbeeld prachtige non-fictie boeken met geluid, video en animaties. Helaas kunnen deze meestal alleen in iBooks en op Kobo e-readers bekeken worden. Ik hoop dat dit snel gaat veranderen en dat er meer apparaten komen voor dit soort verrijkte e-boeken. Tijdens lezingen merk ik dat ook dit aanbod nog erg onbekend is.

Je kunt meer lezen over Rian Visser op haar website Books2download. Ze is in Nederland misschien wel de productiefste schrijfster van digitale kinderboeken, met titels als Waar kom ik vandaan? (ook in iBook-versie) en Zacht zijn de wolken. Kijk hier voor alle iBooks van Rian Visser of zoek in de App Store naar ‘Rian Visser’ voor al haar iPhone- en iPad-apps. Ook hebben we op iPadclub diverse keren over haar boeken geschreven.